آیا سود دریافتی از صندوق های سرمایه گذاری با درآمد ثابت از نظر شرعی حلال است؟

در ابتدا  برای روشن شدن موضوع باید کمی بیشتر در خصوص صندوق های درآمد ثابت توضیح دهیم. بنظر می‌رسد می‌توان از سه جنبه موضوع را بررسی کرد؛

1. مجوز ها و انطباق فعالیت های صندوق با قوانین موضوعه تحت سلطه حکومت جمهوری اسلامی ایران
2. نحوه سرمایه گذاری این صندوق ها و ابزارهایی که می‌توانند در آنها سرمایه گذاری کنند(موضوع فعالیت و نحوه سرمایه گذاری وجوه اخذ شده مردم در منابع مختلف)
3. ماهیت فقهی – حقوقی صندوق سرمایه گذاری درآمدثابت

 مجوزها و استنادات قانونی

همانطور که مستحضرید این صندوق ها از مصادیق تعریف صورت گرفته در بند 20 ماده یک قانون بازار بهادار مصوب مجلس شورای اسلامی در آذر 1384 و بند "ه" ماده یک قانون توسعه ابزارهای و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل در اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب آذر ماه 1388 می‌باشد. در خصوص صندوق درآمد ثابت کاریزما بطور اخص همانطور که در سایت این صندوق نیز قابل مشاهده است به شماره 11302 نزد سازمان بورس اوراق بهادار  تهران به ثبت رسیده و تحت نظارت آن سازمان می‌باشد. از این لحاظ فعالیت این صندوق کاملاً قانونی و در سیطره حکومت جمهوری اسلامی مشغول به فعالیت است.  این قوانین همگی مصوب مجلس شورای اسلامی تصویب و انطباق آن با شریعت اسلامی توسط شورای محترم نگهبان صحه گذاشته شده است.

ممکن است سوالی ایجاد شود که قانون کلی به تصویب مجلس و تائید شورای محترم نگهبان رسیده است ولی دستورالعمل ها و شیوه نامه ها آن چطور؟

در این خصوص نیز باید اشاره کرد تمامی دستورالعمل ها و شیوه نامه ها در بازار سرمایه قبل از تصویب و اجرایی شدن توسط کمیته فقهی سازمان بورس بررسی و انطباق آن با شریعت اسلامی و فقه جعفری بررسی خواهد شد و پس از تائید آن کمیته، اجازه تصویب در نهادهای مربوطه و اجرایی شدن خواهد یافت. در این خصوص نظر شما را به اظهار نظر حجت الاسلام مصباحی مقدم (ریاست محترم کمیته فقهی سازمان بورس) در خصوص شرعی بودن سرمایه گذاری در بازار سرمایه و سهام شرکت ها و همچنین تمام ابزارهای مالی جدید بکار گرفته شده در این بازار به گزارش خبرگزاری ایلنا به آدرس ذیل جلب می نمایم:

https://b2n.ir/h80997

موضوع فعالیت و نحوه سرمایه گذاری وجوه اخذ شده مردم در منابع مختلف

همانطور که اشاره شد این صندوق پس از ابلاغ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید ایجاد شده است و بنظر می رسد برای یافتن جواب باید موضوع فعالیت این صندوق ها را دانست.

بر اساس اساسنامه و امیدنامه مصوب این صندوق موضوع فعالیت به شرح ذیل میباشد:

موضوع فعالیت اصلی صندوق، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت (اوراق مشارکت، اوراق اجاره و اوراق بهادار رهنی و سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت) و سپرده های و گواهی سپرده بانکی و موضوع فعالیت فرعی آن مشارکت در تعهد پذیره‌نویسی یا تعهد خرید اوراق بهادار است. نسبت سرمایه گذاری در هر کدام از این بخش ها بنا به تشخیص مدیر صندوق متفاوت است که می توانید نصاب های مجاز را در امید نامه بارگذاری شده در سایت رسمی صندوق ملاحظه بفرمائید.

برای اینکه بدانیم سودهای پرداختی این صندوق از نظر شرعی چه حکمی دارد باید بدانیم این سودها از چه منابعی حاصل شده است بصورت کلی در صندوق سرمایه گذاری درآمد ثابت کاریزما و سایر صندوق های مشابه منابع جمع آوری شده در 3 قسمت ذیل سرمایه گذاری خواهد شد:

• سهام شرکت ها (در این صندوق بنا به ماهیت آن و انتظار ریسک کمتر، معمولا بخش کمتری از منابع را در سهام شرکت ها سرمایه گذاری میگردد چرا که سهام شرکت ها دارای ریسک بالاتری هستند و پاسخگوی انتظارات کم ریسک مشتریان اینگونه صندوق ها نیستند).
• اوراق های مشارکت و سایر اوراق درآمدثابت در چارچوب یکی از عقود یازده گانه مجاز در شریعت اسلامی
• سپرده های کوتاه مدت و بلند مدت بانکی

بطور مثال ترکیب دارایی صندوق درآمد ثابت کاریزما در تاریخ 15 فروردین 1400 به شرح تصویر زیر میباشد:

 همانطور که ترکیب دارایی های صندوق را مشاهده میکنید حدود 50% از منابع اخذ شده از مردم در جایی غیر از سپرده های بانکی است!  قابل مشاهده است که حدود 50% از منابع در سهام و اوراق مشارکت یا سایر اوراق هایی که در چارچوب عقود اسلامی مجاز است سرمایه گذاری شده اند.

تکلیف در خصوص سود و یا زیان حاصل از معاملات مربوط به سهام شرکت ها تا حدودی روشن تر است ولی در خصوص سود اوراق مشارکت مباحث عدم قطعیت در سود و ... مطرح می باشد که جهت استحضار نظر مراجع اعظام در خصوص سود و یا زیان احتمالی حاصل از سرمایه گذاری در دو حوزه "سهام" و "اوراق مشارکت" به شرح ذیل می باشد:

• نظر مراجع اعظام در خصوص سود اوراق مشارکت: https://b2n.ir/x86028
• نظر مراجع اعظام در خصوص سود و زیان حاصل از سرمایه گذاری در سهام شرکت ها : https://b2n.ir/b67892

در خصوص سود سپرده بانکی که بیشتر سوالات در این بخش خواهد بود، مسایل زیادی فقهی تاکنون مطرح شده است ولی به هر حال مراجع اعظام تاکنون بطور قطع و یقین سود سپرده های بانکی را حرام شرعی اعلام نکرده اند و تنها مسئله ای که قطعاً آن را حرام اعلام کرده اند مبحث دیرکرد و جرایم تاخیر تادیه دیون بوده که این موضوع برای این صندوق صادق نیست چرا که ماهیتاً صندوق ها در سمت سپرده گذار هستند و جرایم تاخیر در سمت وام گیرندگان از بانک ها و موسسات اعتباری مطرح است.

در خصوص خود سود سپرده های بانکی باید عنوان داشت مراجع بصورت کلی سود سپرده های بانکی را حلال دانسته اند به شرط آنکه بانک‌ها مسایل شرعی را رعایت کنند و فرد سپرده گذار نیز نیت دریافت سود قطعی در ازای سپرده گذاری نداشته باشد در واقع در ازای قرض نمی‌تواند قید دریافت سود نماید. در اینخصوص نظر شما را به مجموعه استفتائات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای دامه برکاته مندرج در لینک ذیل جلب می نمایم (سوال1914  و 1920 و 1926 و 1935 در اجوبه الاستفتائات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای دامه برکاته) https://farsi.khamenei.ir/treatise-content?id=167&pid=167&tid=-1

یک نکته مهم در تمام فتاوای مراجع عظام مشاهده می‌شود بحث تعیین سود قطعی در ابتدای سرمایه گذاری و ... است. در این خصوص باید اشاره داشت که صندوق درآمدثابت کاریزما تاکنون سود ثابت و قطعی پرداخت نکرده است! نظر شما را به جدول سود پراختی ماهانه به ازای هر یک واحد سرمایه گذاری (یک میلیون ریال) در یک و نیم سال گذشته جلب می نماید:

برای نمونه  سود اردیبهشت ماه سال 99 به ازای هر واحد سرمایه گذاری یک میلیون ریالی مبلغ 38،499 ریال بوده است که معادل نرخ 45% سالانه می باشد در ماه بعد با توجه به شرایط منابع سرمایه گذاری این نرخ به حدود 27% کاهش یافت در سایر ماه ها هم بین 20% الی 23% همواره در نوسان بوده است.

همچنین مطابق امید نامه صندوق این شرکت هیچ تعهدی برای تضمین اصل و سود سرمایه شما ندارد و صرفاً در چارچوب قوانین مربوطه به نیابت از شما در جاهای مجاز سرمایه گذاری و منافع حاصل را پس از کسر کارمزد بصورت ماهانه به شما پرداخت می نماید.

از آنجا که منابع مردم در این صندوق در جاهای کم ریسک و سودهای قابل پیش بینی (تا حدودی البته) سرمایه گذاری می شود بنابراین ریسک نکول و از بین رفتن سرمایه یا به زیان منجر شدن سرمایه گذاری بسیار پایین است از همین روی است که اینگونه صندوق ها برای افرادی که ریسک پذیری کم دارند و همچنین خواهان دریافت سود حاصل از سرمایه گذاری خود بصورت ماهانه برای رفع حوایج و نیازهای زندگی خود هستند مناسب ارزیابی می شود.

ماهیت فقهی – حقوقی صندوق سرمایه گذاری درآمدثابت

برای اینکه بیشتر بر جنبه های فقهی و مسایل حقوقی صندوق درآمد ثابت بتوان آگاهی یافت توصیه می‌کنیم اصل مقاله در اینخصوص را از طریق لینک: https://b2n.ir/x20875 دانلود و مطالعه کنید.

چکیده مقاله:

صندوق های سرمایه گذاری مشترک با درآمد ثابت یکی از انواع واسطه های مالی و ازجمله نهادهایی است که با فروش پیوسته واحد سرمایه گذاری خود به عموم مردم، وجوهی را تحصیل و آن ها را در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار شامل سپرده های بانکی، سهام، اوراق مشارکت، ابزارهای کوتاه مدت بازار پول و دارایی های دیگر، با توجه به هدف صندوق، به طور حرفه ای سرمایه گذاری می کنند. در حال حاضر صندوق های سرمایه گذاری مشترک با درآمد ثابت بیش از سایر انواع آن در بازار سرمایه کشور فعال هستند و به دلیل مزایای آن اقبال عمومی نسبت به این نوع از صندوق ها بیشتر است. با عنایت به گسترش این صندوق ها در ایران و استقبال چشم گیر سرمایه گذاران از آن و توجه به این مطلب که صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت رایج ترین صندوق ها در کشور می باشد، ضروری به نظر می رسد که پیرامون ماهیت این دسته از صندوق های سرمایه گذاری از حیث حقوقی جستاری صورت گیرد، خصوصاً آنکه این نهاد مالی نوظهور بوده، در مورد آن فقر منابع به چشم می خورد.

در خصوص سود سپرده بانکی نیز توصیه می‌شود مقاله با آدرس : https://b2n.ir/h46776 را مطالعه نمائید.

 چکیده این مقاله به شرح ذیل میباشد:

 بانک‌ها با هدف جذب سرمایه مردمی، سود علی‌الحساب تضمینی تعیین کرده و پرداخت اضافه سود را به بازدهی اقتصادی بانک منوط دانسته‌اند. از دیدگاه فقهی، دریافت سود در قبال سپردن پول، بدون هیچ­گونه قبول خطر، ربا محسوب شده که حرام شرعی است. فقها دریافت سود علی­الحساب را در صورت بستن عقد شرعی همچون وکالت بانک در سرمایه­گذاری، مضاربه، مشارکت و مانند آنها و در نهایت مصالحه مجاز دانسته­اند. در این تحقیق ضمن بررسی چگونگی این عقود در فعالیت­های بانکی مرتبط با سود، دو مقوله جواز دخالت حکومت در تعیین حداقل سود و بیمه سپرده بانکی مورد بحث بوده که بر مبنای آن­ها می­توان تعیین و تضمین سود علی‌الحساب را دارای توجیه شرعی دانست. با توجه به پذیرش بیمه در قالب عقود اسلامی توسط جمهور فقها، بیمه سپرده بانکی که بازپرداخت اصل سرمایه و حداقل سود را تضمین می‌کند، منعی ندارد. همچنین دخالت دولت در قیمت‌گذاری، در صورت لزوم و به قصد تأمین مصالح اجتماعی، مورد پذیرش واقع گردیده است.

نتیجه

با در نظر گرفتن تمامی جوانب مطرح شده و نیت شما سرمایه گذاران و همچنین اعمال مدیریت این مجموعه به نیابت از شما بر سرمایه های واگذاری شده و همچنین عدم تضمین سود قطعی در ازای سرمایه گذاری می‌توان دریافت که منابع حاصل از سرمایه گذاری و پرداخت سود به سرمایه گذاران در این صندوق همانطور که جناب حجت الاسلام مصباحی مقدم به عنوان ریاست محترم کمیته فقهی سازمان بورس اوراق بهادار تهران عنوان کردند، کاملاً شرعی و قانونی است و حتی از جهاتی سود صندوق های درآمد ثابت ارجحین بیشتری نسبت به سود سپرده بانکی دارد چرا که در این گونه صندوق ها واقعاً تضمین پرداخت سود وجود ندارد و همچنین نرخ سود قطعی و ثابت نیست (اگرچه مدیر صندوق همیشه در تلاش است تا منابع را به گونه ای مدیریت کند تا سود حاصل از سرمایه گذاری نوسان کمتری داشته باشد چرا که برای سرمایه گذار دریافت سود با نوسان کم حایز اهمیت خواهد بود).

در انتها نظر شما را به دو استفتاء که از دفاتر مراجع اعظام حضرت آیت ا... خامنه ای و حضرت آیت ا.. مکارم شیرازی بطور اختصاصی در مورد سود دریافتی از صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت نموده ایم جلب می‌کند: